Gilbert van Schoonbeke krijgt octrooi van Karel V voor graven van kanaal van Amersfoort naar de Emmikhuizerberg

tot 800 800-900 900-1000 1000-1100 1100-1200 1200-1300 1300-1400 1400-1500 1500-1600 1600-1700 1700-1800 1800-1900 1900-2000 vanaf 2000

1550

Onderwerp(en)

Bron(nen)

De veenkolonie Veenendaal. Turfwinning en waterstaat in het zuiden van de Gelderse Vallei 1546-1653., T. Stol (blz. 61, 63, 68, 143 en 151)
Flehite, tijdschrift voor heden en verleden van Oost-Utrecht. Vanaf jrg. 1, november 1964 nr. 1 t/m jrg. 26, nr. 3/4 1999, Div. auteurs (blz. 30 t/m 41, jrg. 20 nr. 3/4 december 1989)
Proeve over de loop van de rivier de Eem, en de vroegere toestand der landstreek aan hare boorden gelegen, H.M.A.J. van Asch van Wijck
Waterschapskroniek Vallei & Eem. deel 1 (777-1616): Amersfoort lag aan zee., M. Mijnssen-Dutilh (blz. 116)
Bij afwezigheid van de schout. Het persoonlijke ambtsdagboek van Cornelis Volckenszoon; burgemeester van Amersfoort (1555-1556)., W. Gommers, L. Jongen, A. van Nostrum (blz. 87)

Gebeurtenis

De inning van impost van de aangevoerde turf, was bij de Koppelpoort.

Gilbert van Schoonbeke (1519-1556) was een "investeerder" uit Antwerpen. Hij kreeg op 31 maart 1550 octrooi/concessie van Karel V, om het kanaal (later de Schonerbeker Grift genoemd) te graven en turf af te voeren, van het gebied ten zuiden van Scherpenzeel/Renswoude naar Amersfoort. In het octrooi zat ook de opdracht van Karel V om de Eem tussen Amersfoort en de Melm (zie bij 1457, 1555 en 1618) uit te diepen en de stadsgrachten van Amersfoort te verdiepen. Ten zuiden van de stad werd de zgn. boezem (of "houwer") van Schoonbeke aangelegd *); zie hyperlink "Schoonbeke". Het kanaal (volgens het octrooi moest het 6 m. breed zijn en op de bodem 5m.) begon ten zuiden van de Heiligenberg, vanuit de Heiligenberger Beek achter het koetshuis van het huis Heiligenberg langs, vervolgens via het huidige Leusden Zuid (Leusder Grift) en via de huidige Woudenbergse Grift, in de richting van de Emmikhuizerberg; zie hyperlink "Schoonbeke".

In 1551 was de Grift zover gereed dat turf met schuiten naar Amersfoort kon worden afgevoerd. De compagnie van Schoonbeke moest impost betalen voor de turf die per schip over de Grift werd afgevoerd. De inning begon in juli 1551 bij de Spuipoort (Koppelpoort) in Amersfoort. Op het einde van de concessie, die afliep in 1585, begon de compagnie het onderhoud van de Grift te verwaarlozen.

Het octrooi was verleend voor 36 jaar. Aan het einde van deze periode is de genoemde boezem weer gedicht (de turf was ook vrijwel op). Ook was de Schonebekergrift ten noordwesten van Woudenberg aan het einde van de 16e eeuw verland en bij Leusbroek al afgedamd en gestopt (bron: Mijnssen-Dutilh, Amersfoort lag aan zee, blz. 116 en 155).

De turfpramen voeren van/naar de Eem buiten de Koppelpoort, door de westelijke gracht(en) naar de "boezem van Schoonbeke" bij Monnikendam, en dan via deze boezem, een stukje min of meer "parrallel" aan en ten westen van de Heiligenberger Beek naar het zuiden, om daarna deze beek te vervolgen tot aan bovengenoemd punt achter de Heiligenberg. Zie voor deze vaarroute de stadsplattegrond van Braun en Hogenberg 1588 (kaartnumer 1001_271 onder hyperlink "Kaartencollectie").

Voor kaarten van de Schonebekergrift, Leusdergrift en Woudenbergergrift (Woudenbergse Grift), zie hyperlink "Kaartencollectie", en vul bij "watergang" de naam van een van deze griften in. Zie voor de ligging van de Emminkhuizerberg (in deze tijd geschreven met een n; zie ook hieronder) de hyperlink "Gelderse Vallei". De gele stip op de AHN-kaart tussen de Utrechtse Heuvelrug en het Veluwemassief is de Emminkhuizerberg. Heden ten dage is deze berg in het landschap te zien, ten noorden van de snelweg A12 (Utrecht-Arnhem), tussen Maarsbergen en Veenendaal, ter hoogte van Renswoude. De "bult" [+ 21,8 m NAP (zie hyperlink), ontstaan in de voorlaatste ijstijd, het Saaliën, 300.000-100.000 v. Chr.] ligt ingeklemd tussen de A12 en de spoorlijn Utrecht-Arnhem. Door bij hyperlink "AHN" uw postcode in te tikken, wordt de hoogteligging van uw woonomgeving aangegeven.

Ymmickhuysen (Emminckhuizerberg, Emminkhuizerberg of Emmikhuizerberg) is afgeleid van de naam Eem. Deze naam is ook terug te vinden in Amerongen (eigenlijk Hemer Enge), Hamersveld en Emiclaer. Bron: van Asch van Wijck, blz. 20, 28 en 31. Ook het begrip Beemden, komt van be-eemen, bewateren en betreft weilanden, langs het water, die bij wassend water van de rivier worden overstroomd of bewaterd (van Asch van Wijck, 97).

De herberg 't Croontje, genoemd onder de link Turf, heette vroeger Couwenhoven en (in de volksmond) de Turfton (zie bron Tijdschrift Flehite 1989). Aldaar bestond het recht om turf "en detail" te verkopen.

) Het Gerecht vaardigde in 1555 een bevel uit voor de gemachtigden van de Compagnie van de venen (dit is de Compagnie van Gilbert van Schoonbeke) om hun schuiten in hun eigen vaart af te meren of elders naar eigen goeddunken. In geen geval mogen zij die in de stadsgrachten doen aanleggen. (bron: "Bij afwezigheid van de schout", blz. 87). Met hun eigen vaart wordt waarschijnlijk bedoeld de hiervoor genoemde, door de Compagnie gegraven, "boezem of houwer" dicht bij de stad of het "Compagniekanaal" verderop ten zuiden van de Heiligenberg(-erbeek). Zie voor de locatie van deze boezem en van het kanaal, bij de hyperlinks "Historie van de waterlopen" en "Schoonbeke". Gilbert van Schoonbeke wordt in het boek "Bij afwezigheid van de schout" op blz. 103, Chilibaert genoemd.

Link(s):