Historische encyclopedie van Amersfoort

auteur(s)	Dr. J.A. Brongers
jaartal	1998
uitgave	1e ed., 1e druk Zie voor de digitale (bijgewerkte) versie van deze bron: https://www.archiefeemland.nl/hulp-bij-onderzoek/tips/historische-encyclopedie

De bron wordt aangehaald in de volgende gebeurtenissen:

Van	Tot	gebeurtenis
1851		"Amersfoortsche Courant" opgericht
1575		"Bollenburgh" door de stad aangekocht, wordt Stads lint- en spinhuis, opgeheven in 1642; thans Muurhuizen nr. 19
1931		"Nieuws-en Advertentieblad voor Amersfoort" verschijnt als dagblad "Amersfoortsche Courant"
1726		"Oud-Katholiek" Seminarie gesticht
1872		"Weekblad voor Amersfoort en omstreken" verschijnt
1829		Aanleg, op voormalig Leicester-bastion, van Algemene begraafplaats Achter Davidshof
1700		Aanleg Israëlitische/joodse begraafplaats op bastion Bloemendalsepoort
1745	1755	Aanleg van de Grebbelinie
1703		Abraham van Bemmel te Amersfoort geboren († 1785 te Amersfoort)
1739		Afbraak kapel Sint Jansklooster m.u.v. het koor-gedeelte
1962		Afdeling "Vallei en Eemland" opgericht van de Archeologische Werkgemeenschap Nederland
1894		Afdeling Amersfoort van het Leger des Heils opgericht (1939-2009 gevestigd in het pand Havik nr. 25)
1366		Albrecht van Beieren, acht dagen beleg voor de stad, waarna ingenomen
21 dec 1989		Ambachtelijke bierbrouwerij "De Drie Ringen" gestart
1457		Ambt Torenwachter voor het eerst in stadsrekeningen vermeld
1424		Amersfoort aan de Geldersen overgeleverd door Bisschop Zweder van Kuilenburg
1280		Amersfoort aangevallen door de Hollanders en de Utrechtse Bisschoppen
1629		Amersfoort door keizerlijke troepen belegerd en ingenomen door Graaf Montecuccoli; stad weer enkele dagen rooms
1786	1787	Amersfoort tijdelijk zetel Prinsgezinde deel Utrechtse Statenvergadering
1894		Amersfoort wordt aangesloten op het landelijke telefoonnet
1916	1919	Anton Pieck maakt groot aantal schetsen in Amersfoort
1443		Baarn helpt met voltooiing bouw van de tweede muur, lengte 70 m; daardoor recht op toegang tot stad bij nood
1410		Baarn sluit verdrag van onderlinge hulp
1831		Begraven in de Sint Joriskerk wordt verboden
1953		Beiaardschool opgericht, eerst gevestigd in Plompetoren (Dieventoren, Latijntje), sinds 1978 Grote Spui nrs. 9 en 11
1492		Belegering door Wittenhorst, generaal van Maximiliaan van Oostenrijk, afgeslagen
1918		Belgenmonument gereed; onthulling in 1938
1914		Belgische vluchtelingen (militairen Eerste Wereldoorlog en burgers) geïnterneerd in Amersfoort
1529		Bestrijding van de Lutherij in Amersfoort
1283		Bisschop (elect) Jan van Nassau bezet Amersfoort vanuit Deventer
1483		Bisschop David van Bourgondië verdreven uit Utrecht, gevangen in gedeelte van Fransicanenklooster, latere Doelen
1196		Bisschoppelijke Hof (Curtis) voor het eerst genoemd
1651		Bliksem in Onze Lieve Vrouwetoren
1608		Boterbeurs/Boterwaag/Boterhal/Koopmansbeurs bij Sint Joriskerk gebouwd
1889	1894	Bouw Juliana van Stolberg Infanterie kazerne, deels op grondgebied van Leusden
1883		Bouw Prins Willem III kazerne der Bereden Wapens / cavalerie (afbraak in 1978)
1831		Bouw kazerne Rijdende Artillerie Beestenmarkt; voor paardenstallen gebruik stenen Slijkpoort
1929		Bouw van de Markthal ter vervanging van de agrarische markten in de open lucht
1820		Bouw van de houten toren op kerk Onze Lieve Vrouwe ten Hemelopneming (Elleboogkerk); kerk vergroot ca. 1850
1529		Broeders moeten het Sint Jansklooster verlaten op verdenking van ketterij
29 nov 1300		Bunschoten en Eembrugge beloven bij verdrag Amersfoort niet aan te vallen
1421		De Amersfoorters, samen met de Utrechters, branden het dorp Ede plat
1528		De Geldersen leggen het klooster "Vredendael" bij Amersfoort in de as
1265		De Geldersen overmeesteren Amersfoort
1275		De Geldersen steken Amersfoort in brand
1400		De Haven wordt naar een kade langs de Eem buiten de ommuring verplaatst
1724	1725	De Klockman aangebracht in de Sint Joriskerk
1 jun 2000		De gemeenteraad heeft het bestemmingsplan centraal stadsgebied-Noord (CSG-Noord) vastgesteld
1748		Dichter, auteur en patriot Pieter Pypers (Pijpers) in Amersfoort geboren († Amersfoort, 20 juni 1805)
1879		Eduard Douwes Dekker (Multatuli) spreekt voor de eerste keer in "Amicitia", daarna weer in 1880 en 1881
1555		Eem (uit)gegraven van Koppelpoort tot de Melm; voordien overlading van vracht op/van kleine schepen bij de Melm
1396		Een charter/akte met op de achterzijde de vermelding van de locatie van een stadhuis
1897		Eerste Eysink auto in Amersfoort gebouwd
24 jan 1912		Eerste bioscooptheater geopend in `De Arend` Arnhemseweg 12
24 dec 1896		Eerste bioscoopvoorstelling in Amersfoort (in "Amicitia" en zaal "De Keizerskroon")
1300		Eerste stadsmuur gereed, 1550 meter; oppervlakte stad 21 hectare
1427		Eerste vermelding (in stadsrekening) van Koppelpoort
1388		Eerste vermelding Rodetorenpoort
1447		Eerste vermelding van De Pothbroeders
1333		Elias van Woudenberg verkoopt Hoevelaken aan de Graaf van Gelre
1783		Elleboogkerk, officieel Onze Lieve Vrouwe ten Hemelopneming, ter plaatse van een schuilkerk (statie) gebouwd
1549		Filips (later II) bezoekt, als kroonprins, Amersfoort; Filips volgt in 1555 Karel V op
1831		Frans Felix richt fabriek van speelkaarten op
1859		Gasfabriek aan de Kamp voor huis- en straatverlichting, tot 1900; destijds geschreven als "Gazfabriek"
1980		Gebouw van het voormalige kinderziekenhuis Huis Aldegonde, aan de Arnhemseweg, gesloopt
1380	1383	Geert Grote (†1384; Broeders en Zusters des Gemeenen Levens; Moderne Devotie) preekt in de stad
1444		Geertgen Arents, uit Nijkerk/Duist, gooit Mariabeeldje in de gracht bij de Kamperbuitenpoort
8 sep 1857		Gemeente Duist (bestaande uit Duist, De Haar en Zevenhuizen) gaat op in de gemeente Hoogland
1856		Gemeentelijke brandweer opgericht
17 aug 1900		Gemeentelijke gasfabriek aan de Eemstraat/Gaslaan in bedrijf
1884		Gemeentelijke reinigingsdienst opgericht
1851		Gemeentewet (art. 237): geen belemmering door- en uitvoer goederen door lokale belastingen
1916		Grenswijziging met de gemeente Leusden, zuidhelling van de Berg komt aan Amersfoort
1923		Gymnasium verhuist naar het gebouw van de voormalige Rijks HBS aan Plantsoen West
1300	1400	Haven Grote en Kleine Koppel i.p.v. Havik; na graven Spui, bouw Koppelpoort en Sint Aegtenklooster
1378		Havickerpoort, later Bloemendalse Binnenpoort, voor eerst genoemd
1976		Havik huisnummers 11 en 13, krijgen de namen Brielle en Deshima
1836		Herensociëteit Amicitia opgericht
1420		Hertog Reinout van Gelre belegert de stad, Bisschop Frederik III van Blankenheim ontzet de stad
1917		Het Lieve Vrouwekerkhof wordt eigendom van gemeente
1380		Het stadsbestuur voert de steenboete in
1809		Houten galg op de Galgenberg verwijderd
1890		Huis Aldegonde, aan de Arnhemseweg, als kinderziekenhuis geopend
1873		In dit jaar worden 14 openbare pompen in de stad genoemd
0777		In oorkonde villa Lisudina (Leusden) en Hemus (Eem) genoemd
1481		Inwoners Baarn vinden toevlucht in Amersfoort na kerstbrand in Baarn
1874		Israëlitische/joodse begraafplaats Soesterweg nr. 126
1903		Israëlitische/joodse begraafplaats op bastion Bloemendalsepoort gesloten
1824		Jan Cock Blomhoff (laatste opperhoofd VOC op kunstmatig eilandje Decima, in baai Nagasaki) koopt Birkhoven
2 dec 1661		Joseph Pereira en Emanuel de Tor Alto krijgen als joden, het burgerrecht van Amersfoort
1838		Kamperbuitenpoort afgebroken
1444		Kapel in de Kamp (later Beestenmarkt) voor seculieren, uitgebouwd tot klooster door de broeders van Sint Jan
1339		Kapel van Isselt gebouwd
1388		Kapel voor wereldlijke personen aanwezig op de plaats van het latere Sint Jansklooster (thans Beestenmarkt)
1528		Karel V verstevigt centraal gezag en dwingt Bisschop Hendrik II van Beieren tot alleen geestelijke zaken
1905		Kinderziekenhuis Huis Aldegonde, aan de Arnhemseweg, gesloten
7 jun 1837		Koning Willem I bezoekt Amersfoort
1897		Laatste Hessenkar komt aan in Amersfoort
1602		Laatste begraving bij Sint Joriskerk (latere Groenmarkt)
1866		Laatste cholera-epidemie in Nederland
1758		Laatste houten huis (Kamp nr. 9, met gevelsteen "De Gekroonde El", 1758) wordt afgebroken
1907		Laatste jaar gastelingen (of kostkopers) in Mannenzaal Sint Pieters- en Bloklandsgasthuis
1667		Laatste pestlijders worden verpleegd in het Pesthuis
1894		Laatste stadsbrouwerij "Het Klaverblad" afgebroken
1648		Laatste stuk kerkhof van de Sint Joriskerk (huidige Groenmarkt) buiten gebruik gesteld
1777	1789	Lakenfabriek Beaune aan de Zuidsingel
1539		Landvoogdes Maria van Hongarije bezoekt Amersfoort
1404	1416	Lazarushuis of Melatenhuis is gesticht binnen deze periode
1641		Lazarushuis of Melatenhuis wordt gesloten
1640		Marten Codde begint lakenfabriek in Sint Agathaklooster
1536		Mislukte aanslag op de stad door de Hertog van Gelre (Karel van Egmond)
1894		Muntschat met 3662 gouden en 2015 zilveren munten in de Nieuwstraat gevonden
1889		Museum Flehite begint in de "Infirmerie" (voorheen militair hospitaal)
1492		Naam 't Sluisje vermeld, als nog niet overkluisde doorgang tussen Weverssingel en Havik (thans Muurhuizen nr. 199)
1635		Notenbomen geplant aan 't Zand
15 apr 1876		Omnibus (bespannen met paarden) rijdt van einde van de Kamp naar het NCS-station aan het Smallepad
1387		Onenigheid met Holland over bier-invoerrechten
1703		Onrust onder de burgerij (Plooierijen)
1132		Ontginningen te Hoevelaken; in 1333 komt Hoevelaken bij Gelre
1630	1640	Ontstaan 't Zand; deel Singel (Varkenssingel of Sint Aegtensingel, gegraven bij bouw eerste muur), gedempt
1895		Ontwerp Algemene Begraafplaats Soesterweg nr. 187
1996		Op de Hof is een reconstructie geplaatst van een waterput (stadsbron) op de plaats van de ontdekking in 1991
1580		Openbare uitoefening van de mis door Rooms Katholieken werd verboden
1871		Opening gemeentelijke HBS-gebouw (Hogere Burger School) Plantsoen West
16 okt 1920		Oprichting/opening van de Volksuniversiteit in Amersfoort
1882		Oprichting Amersfoortse Vrijwillige Brandweer
1784		Oprichting landelijke Maatschappij tot Nut van het Algemeen (Christelijke grondslag, joden mochten geen lid zijn)
1921		Oprichting nieuw gebouw Rijks HBS aan het Thorbeckeplein
1880		Oprichting pro-gymnasium Westsingel; in 1882 zesjarig gymnasium, daarvoor Latijnse school, op diverse plaatsen
1817		Oprichting van de Amersfoortse afdeling van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen
1630		Oprichting van het Sint Lucasgilde; opgeheven in 1796
1463		Opvallend veel moorden in de stad; maatregel: "messenmaat"
1274		Otto II van Gelre (neef van Bisschop Jan van Nassau van Utrecht) bedreigde de stad
1427		Oudst overgeleverde stadsrekening (van de Cameraar)
1333		Oudste oorkonde, met aanhangend zegel, waarin gesproken van stadszegel; exemplaar van 1265, zonder zegel
1265		Oudste oorkonde waarin gesproken van stadszegel (zonder aanhangend zegel); exemplaar van 1333 met zegel
1361		Oudste vermelding Breulstraat (Broyel is laaggelegen moerassig land); loopt van Vismarkt tot Varkensmarkt
1423		Oudste vermelding Hellestraat
1411		Oudste vermelding Langegracht
1405		Oudste vermelding Moyestraat
1351		Oudste vermelding Nieuwstraat
1377		Oudste vermelding Onze Lievevrouwestraat, later Krankeledenstraat
1416		Oudste vermelding Vijver en Twystraat, een verdwenen straat tussen Vijver en Havik (of Achter Oude Raadhuis)
1343		Oudste vermelding landgoederen Den Treek en De Boom in Leusden
1394		Oudste vermelding naam Amersfoortse Berg als Bergh
1390		Oudste vermelding naam Havik
1342		Oudste vermelding naam Langestraat
1381		Oudste vermelding naam Teut (Tote, Tuyt of Teutstraat); straat loopt als "puntzak" uit naar Bloemendalsestraat
1462		Oudste vermelding straatnaam Hof
1389		Oudste vermelding straatnaam Spui
1323		Oudste vermelding van Amersfoorts bier
1435		Oudste vermelding van Goetschalckstraat, later Valkestraat
1389		Oudste vermelding van de Latijnse school
1420		Oudste vermelding van de Stoofstraat
13 jan 1916		Overstroming, dijkdoorbraken en NW-storm, lage delen van Amersfoort lopen onder
1651		Overstroming door breuk in Grebbedijk en hoog zeewater
1477		Overstroming in Amersfoort (1477)
1552		Overstroming in Amersfoort (1552)
1582		Overstroming in Amersfoort (1582)
1702		Overstroming in Amersfoort (1702)
1570		Overstroming in Amersfoort (Allerheiligenvloed)
1532		Overstroming in Amersfoort (Allerzielenstorm)
1795		Patriottische omwenteling, stadsbestuur heet enige tijd Municipaliteit
1350		Pest in de streek van Amersfoort
1623	1631	Pestepidemie (10e)
1634	1638	Pestepidemie (11e)
1655	1660	Pestepidemie (12e)
1663	1668	Pestepidemie (13e)
1397	1402	Pestepidemie (1e)
1438	1439	Pestepidemie (2e)
1455	1459	Pestepidemie (3e)
1467	1474	Pestepidemie (4e)
1493	1495	Pestepidemie (5e)
1525	1526	Pestepidemie (6e)
1553	1558	Pestepidemie (7e)
1565	1567	Pestepidemie (8e)
1597	1605	Pestepidemie (9e)
1913		Protesten o.a. van vereniging Flehite tegen voorgestelde afbraak Kamperbinnenpoort
1649		Rembrandt tekent Westsingel, op weg met zijn vrouw/partner Hendrikje Stoffels naar Bredevoort
1931	1933	Restauratie Kamperbinnenpoort
1845		Resten van de ontplofte Onze Lieve Vrouwekerk als werkverschaffing afgebroken
1513		Rodetorenpoort verkocht aan particulieren
1614		Schilder Gerrit Laurenszoon van Stellingwerff in Amersfoort geboren († 1659)
1740		Schilder Jacobus van de Gumster in Amersfoort geboren (geboortejaar is waarschijnlijk, overlijden onbekend)
1765		Schilder Jan Apeldoorn in Amersfoort geboren († 1838)
1653		Schilder Jasper (Gaspar) van Wittel in Amersfoort geboren († 1736 te Rome)
1753		Schilder Jordanus (van) Hoorn in Amersfoort geboren († 1833)
1600		Schilder Matthias Stom (of Stomer) is (mogelijk) in Amersfoort geboren († na 1650 op Sicilië)
1627		Schilder Matthias Withoos in Amersfoort geboren († 1703 te Hoorn)
1809		Schilder Nicolaas Pieneman in Amersfoort geboren, zoon van schilder Jan Willem Pieneman († 1860 te Amsterdam)
1600		Schilder Paulus Bor in Amersfoort geboren († 1669)
1872		Schilder Piet Mondriaan in Amersfoort geboren († 1/2/1944 te New York)
1760		Schilder Stephanus Greeve in Amersfoort geboren († na 1815)
1907		Sint Elisabeth Gast- en Ziekenhuis verhuist van Muurhuizen (thans nrs. 35a en b) naar de Sint Andriesstraat
1559		Sint Elisabeth Gasthuis / Ziekenhuis gesticht; in 1577 door de stad erkend
1534		Sint Joriskerk heeft huidige vorm van Hallenkerk gekregen
1500		Sint Rochuskapel gesticht
1823	1824	Sloop oude Stadhuis aan de Hof
1984		Sloop van de Markthal aan de Breestraat
1887		Sloop van de kapel Mariënhof aan de Zuidsingel
1879		Sloop van het Hogerhuis (gebouwd in 1645) aan de Flierbeek i.v.m. bouw Prins Willem III kazerne
1827		Sloop van het deel tussen de torens van de Kamperbinnenpoort
1785		Staatse militairen rukken de stad binnen om te voorkomen dat de burgers te zeer hun privileges zouden verdedigen
1427		Stad belegerd door Philips van Bourgondië (de Goede); drie bestormingen, waarna ontzet door Utrecht
1417		Stad belegerd door de Geldersen
1536		Stadhuisactiviteiten geconcentreerd op de Hof (betreft nieuwbouw van de zetel van de schepenbank, het gerecht)
1804		Stadskinderhuis (uit 1717) opgeheven en gefuseerd met het Burgerweeshuis
1570		Stadsplattegrond gemaakt door Jacob van Deventer (i.o.v. Filips II)
1555		Staking van wevers en vollers
1910		Start Gemeentelijk Waterleidingbedrijf
1888		Start aanleg van het Bergkwartier
1915		Start elektriciteitsdistributie door de gemeente (in 1928 overgenomen door PUEM)
1770		Stenen galg op de Galgenberg wordt door houten vervangen
1563		Steven van der Hag(h)en geboren in Amersfoort († 1624), zeevaarder, 1603 in dienst VOC
1390		Stichting Onze Lieve Vrouwekapel (ook bekend als Sint Joostenkapel) door de Lieve-Vrouwebroederschap
1550		Stichting huis voor arme weeskinderen aan de Cingel (Singel/het huidige 't Zand)
1916		Stichting ter ontwikkeling van "Internationale School voor Wijsbegeerte" opgericht
1883	1887	Stoom Lucifersfabriek "De Eem" in Amersfoort
1850		Straatnamen gefixeerd door Gemeenteraadsbesluiten en door straatnaamborden
8 feb 1727		Synagoge ingewijd; gebouwd in 1726
1615		Tabaksverwerking en tabakshandel begonnen in Amersfoort
1991		Tijdens opgravingen werd o.a. midden op de Hof het onderste deel van een waterput ontdekt
1414		Tinnenburg voor het eerst genoemd (thans Muurhuizen nr. 25)
1674	1675	Twee jaar een Pensionaris, Ploos van Amstel, in stadsbestuur
1450	1500	Uitbreiding van de Onze Lieve Vrouwekapel tot de Onze Lieve Vrouwekerk (een kruiskerk)
1998		Uitgave "Historische encyclopedie van Amersfoort", Dr. J.A. Brongers
1835		Utrechtsepoort afgebroken, vervangen door tolhek
1455		Utrechtsestraat van buiten door vijand in brand geschoten en afgebrand
27 sep 1898		VVV Amersfoort opgericht
1556		Van Oldenbarnevelt woont van 1556-1564 in "Bollenburgh", Muurhuizen nr. 19ab
1645		Verbod op het bouwen van houten voorgevels aan huizen
1889		Verlening concessie aan Utrechtse Waterleiding Maatschappij tot aanleg waternet in de stad
1874		Vestingwet; bebouwing buiten de stad(smuur) voor stedelijk en industrieel gebruik mogelijk
1657		Vishal geplaatst op brug over de gracht bij kruising met Langestraat
1988		Vishal terug op de oorspronkelijke plaats van 1657
1857		Vishal verplaatst naar het Lieve Vrouwekerkhof (met toestemming van Hervormde gemeente)
1907		Volgelingen van Frederik van Eeden stichten de chocoladefabriek "Walden" aan de Arnhemseweg
1875		Vrijmetselaarsloge "Jacob van Campen" opgericht
1540		Waag wordt voor het eerst genoemd, mogelijk gevestigd in het eerste stadhuis
1595		Wateroverlast door breuk in de Grebbedijk
1912		Watertoren op de Berg gebouwd (Berg is ca. plus 44 m NAP)
1848		Weekblad "De Arrondissementsbode van Amersfoort" gesticht
1834		Wilhelmus Franciscus Nicolaus van Rootselaar in Amersfoort geboren
1889		Zeepziederij van Christoph Pleines gesticht aan de Grote Koppel
1931		Ziekenhuis De Lichtenberg geopend aan de Utrechtseweg
1422		Zusterklooster van Sint Barbara gesticht aan de Herenstraat